انجمن سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی دانشگاه شاهد
سرطان‌رحم (Uterine cancer) و دهانه‌رحم (Cervical cancer)
پارت 1
همه ما با سرطان آشنا هستیم. بیماری که در آن، برخی از سلول‌های بدن از حالت عادی خارج شده، خیلی سریع تقسیم می‌شوند و در نهایت، بافت مهاجم تومور را تشکیل می‌دهند. سرطان‌رحم، سرطانی است که ابتدا از رحم آغاز می‌شود و ممکن است با پیشرفت بیماری، به دیگر بافت‌های بدن نیز حمله ور شود.
- انواع سرطان‌رحم
رحم از منظر آناتومی، به سه لایه تقسیم شده است. لایه داخلی (endometrium)، لایه میانی (myometrium) و لایه خارجی (serosa).
از این نظر، سرطان‌رحم به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
Adenocarcinoma: این نوع سرطان از سلول‌های آندومتر ایجاد می‌شود؛ از این رو، معمولا آن را با نام Endometrial cancer می‌شناسند و بیشتر از 80% سرطان‌های رحم را شامل می‌شود. یکی از عوامل اصلی ایجاد این سرطان، اثر بیش از حد و کنترل نشده هورمون استروژن بر آندومتر است.
استروژن بیش از حد، باعث تقسیم بی‌رویه سلول‌های آندومتر و غیرعادی شدن شکل این سلول‌ها می‌شود. شرایطی مثل اضافه وزن، ابتلا به دیابت نوع ۲ و سندروم‌های متابولیکی، شانس ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش می‌دهند؛ چون بافت‌چربی می‌تواند آندروژن را به استروژن تبدیل کند؛ از این رو بیش از 50% سرطان‌های آندومتر به تنهایی به اضافه وزن نسبت داده می‌شوند.
انواع دیگری از آدنوکارسینوما هم وجود دارند که به ندرت دیده می‌شوند؛ مثل Carcinosarcoma که در واقع ترکیبی از آدنوکارسینوما و سارکوما است.
Sarcoma: این نوع سرطان رحم در بافت‌های نگهدارنده غدد رحم یا در بافت ماهیچه‌ای میومتر رحم ایجاد می‌شود و درصد کمی از سرطان‌های رحم را تشکیل می‌دهد اما نسب به سرطان آندومتر، تهاجمی‌تر است.
سرطان‌دهانه رحم (cervical cancer) نوعی از سرطان است که سلول‌های دهانه رحم را درگیر می‌کند که در ادامه به صورت جداگانه به آن می‌پردازیم.
- نشانه‌های سرطان‌رحم
خونریزی یا ترشحات واژن از مهم‌ترین نشانه‌های سرطان رحم است. از این رو، خونریزی‌های بین فاصله دو عادت‌ماهیانه و خونریزی‌های بعد از یائسگی (menopause) باید جدی گرفته شوند.
سرطان‌رحم همچنین ممکن است علائم دیگری مانند درد یا فشار در لگن،کمر و پاها ایجاد کند و باعث بی‌اشتهایی و احساس خستگی و تهوع شود.
- علل‌سرطان‌رحم
دانشمندان هنوز درباره علل ایجاد سرطان رحم مطمئن نیستند اما به نظر می‌رسد که تغییرات و جهش‌هایی که در DNA سلول‌های‌رحم رخ می‌دهد باعث تغییرشکل و تقسیم بی‌رویه این سلول‌ها و در نهایت ایجاد تومورهایی می‌شود که ما با نام سرطان می‌شناسیم.
همانطور که پیش تر نیز گفته شد؛ هر نوع بیماری یا شرایطی که موجب افزایش استروژن شود اما سطح پروژسترون را افزایش ندهد، باعث به هم خوردن تعادل این دو هورمون شده که این امر مستقیما بر دیواره تخمدان اثر می‌گذارد و خطر ابتلا به سرطان رحم را افزایش می‌دهد.
- سرطان رحم و ژنتیک
امروزه نقش تغییرات ژنومی و جهش ها در ایجاد بیماری های مختلف از جمله سرطان ، یک اصل ثابت شده است. در ادامه به بررسی رابطه سرطان رحم با ژن‌ها و نقشی که وراثت ممکن است در ایجاد این نوع سرطان ایفا کند، می‌پردازیم.
- سندروم لینچ (Lynch syndrome)
سندروم لینچ که با نام(HNPCC) hereditary non-polyposis colorectal cancer نیز شناخته می‌شود، شایع‌ترین علت سرطان کولون ارثی است. افراد مبتلا به این سندروم، ریسک بالاتری در ابتلا به انواع دیگر سرطان‌ها از جمله سرطان‌های‌رحم، معده، کبد، مغز و… دارند.
علت ایجاد سندروم لینچ، بروز جهش در ژن‌هایی است که در روند ترمیم DNA (DNA mismatch repair: MMR) دخالت دارند. این ژن ها شامل: MLH1, MSH2, MSH6 , PMS2, EPCAM هستند.
عملکرد درست این ژن‌ها معمولا از سرطانی شدن سلول‌ها جلوگیری می‌کند اما ایجاد جهش در آنها، عملکردشان را مختل می‌کند. الگوی این بیماری، اتوزوم‌غالب است؛ یعنی کسی که حتی یک کپی جهش یافته از این ژن‌ها را داشته باشد، به سندروم لینچ مبتلا است. اما سرطان زمانی اتفاق می‌افتد که هر دو کپی ژن، جهش یافته باشند. اگر به هر دلیلی (بالا رفتن سن، سبک زندگی ناسالم، قرار گرفتن در معرض اشعه و….) جهشی در کپی‌سالم اتفاق بیفتد، فرد دیگر نسخه‌ای از ژن که به درستی کار کند را نخواهد داشت. این جهش‌دوم بر خلاف جهش وراثتی‌اول، در تمام سلول‌های بدن دیده نمی‌شود بلکه فقط در سلول‌های بافت سرطانی وجود دارد.
- Cowden syndrome (CS)
سندروم کودن، یک اختلال اتوزوم مغلوب است که در اثر جهش درPTEN ، که یک ژن سرکوب‌کننده تومور است (tumor suppressor gene)، ایجاد می‌شود. درموارد کمتر مشاهده شده، جهش در ژن‌های KLLN و WWP1نیز باعث ایجاد این سندروم می‌شود. این اختلال باعث افزایش ریسک ابتلا به انواع سرطان‌ها از جمله سرطان‌های سینه، تیروئید، کلیه، کولو رکتال و همینطور افزایش 25 تا 30 درصدی ریسک ابتلا به سرطان‌آندومتر‌رحم می‌شود.
- P53
ژن P53 که روی کروموزوم شماره 17 قرار دارد، یکی از مهم‌ترین پروتئین‌های سرکوب‌کننده تومور را کد می‌کند و نقش اساسی در جلوگیری از تکثیر سلول‌هایی با DNA آسیب دیده دارد. بروز تغییرات و انواع جهش‌ها در این ژن، باعث تکثیر بی‌رویه سلول های‌آسیب دیده با تغییرات ژنومی زیاد می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که در 90% موارد کارسینومای سروز رحم، تغییرات گسترده‌ای در این ژن مشاهده می‌شود که این عدد در کارسینومای اندومتر، به حدود 17% کاهش می‌یابد.
- Gain of function
پروتوانکوژن‌ها (proto oncogenes) نقش مهمی در تنظیم چرخه‌سلولی و کنترل سرعت تقسیم در بدن ایفا می‌کنند. بروز جهش یا بیان شدن بیش از حد، به گونه‌ای باعث تغییر عملکرد این ژن‌ها شده که پتانسیل سرطان‌زایی پیدا می‌کنند. این ژن‌های جهش‌یافته را آنکوژن (oncogene) می‌نامیم. آنکوژن‌ها با جلوگیری از آپوپتوز سلول‌هایی که عملکردشان مختل شده، به آنها اجازه تقسیم شدن و تکثیر بی رویه را می‌دهند؛ از جمله آنکوژن‌های مهمی که در فرایند ایجاد و پیشرفت سرطان‌رحم نقش دارند میتوان K-raf , B-raf ,Her2/neu, beta-catenin , AKT, FGRF2 را نام برد.
- تغییرات ژن RB
این ژن یک پروتئین سرکوب‌کننده تومور (Tumor suppressor )، به نام رتینوبلاستوما را کد می‌کند. افرادی که این ژن در آنها دارای تغییرات و جهش است، بیشتر در معرض ابتلا به سارکومای رحمی هستند.
- نقش اپی ژنتیک در سرطان رحم
تغییرات اپی‌ژنتیکی شامل اثرات محیطی و عوامل خارجی بر بیان ژن‌ها است؛ بدون اینکه تغییری در توالی نوکلئوتید‌ها ایجاد شود.
فرایند متیلاسیون (اتصال گروه متیل به ریشه سیتوزین) یکی از مهم‌ترین تغییرات اپی‌ژنتیکی در ارتباط با انواع سرطان‌ها از جمله سرطان‌رحم است؛ برای مثال متیلاسیون بیش ازحد (hypermethylation) می‌تواند باعث خاموشی ژن‌هایی شود که نقش کلیدی در تنظیم چرخه‌سلول و کنترل تقسیم دارند و از این طریق باعث تکثیر بی‌رویه آنها شود و یا متیلاسیون ناحیه پروموتر یک ژن سرکوب‌کننده تومور که باعث توقف بیان آن شده و به پیشرفت سرطان سرعت می‌بخشد.
کاهش متیلاسیون (hypomethylation) هم همانند افزایش آن، می‌تواند تغییراتی را در میزان ترجمه و نحوه بیان ژن به وجود آورد.
در جدول زیر می‌توانید چند مورد از ژن‌های متیله شده در ارتباط با سرطان‌رحم را مشاهده کنید.
ویراستار:مهدیه قلمزن
منابع:
عالی بود دوست عزیز،موفق باشید.
خوشحالم که مفید واقع شد.