انجمن سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی دانشگاه شاهد
سرطان از جمله بیماری‌های شایع است که تا کنون افراد زیادی را سرتاسر جهان درگیر خود نموده است. سرطان از آن دسته بیماری‌هایی است که از یک نقطه در بدن آغاز شده و در صورت تشخیص دیرهنگام، می‌تواند تمامی بدن فرد را درگیر نماید. اگر چه نام این بیماری، همواره وحشت و ترس زیادی را برای بیمار و خانواده وی به همراه دارد؛ اما خوشبختانه پیشرفت‌هایی که در راستای درمان‌سرطان در سال‌های اخیر رخ داده است، نقطه امیدی برای غلبه بر آن است. آنچه مهم است، داشتن شناخت و آگاهی کافی از این بیماری است.
سرطان (در برخی منابع فارسی با نام چَنگار آمده‌است) به مجموعه‌ای از بیماری‌هایی گفته می‌شود که از تکثیر مهارنشده‌ي سلول‌های دگردیسی یافته، پدید می‌آیند.
از دیدگاه حکمای قدیمی طب ایرانی، سرطان نوعی ورم است که به سبب تغییرات اخلاط بدن، پیدا می‌شود؛ ولی امروزه با پیشرفت دانش پزشکی می‌دانیم که این‌گونه نیست.
سلول‌های سرطانی از سازوکارهای عادی تقسیم و رشد سلول‌ها جدا می‌افتند. علت دقیق این پدیده همچنان نامشخص است ولی احتمال دارد عوامل ژنتیکی یا مواردی که موجب اختلال در فعالیت سلول‌ها می‌شوند، در هسته سلول ناهنجاری به بار آورند. از جمله این موارد می‌توان از مواد رادیواکتیو، مواد شیمیایی و سمی یا تابش بیش از اندازه نور آفتاب نام برد.
در یک جاندار سالم، همیشه بین میزان تقسیم سلول، مرگ طبیعی سلولی و تمایز، تعادلی وجود دارد.
پژوهشگران انگلیسی در پژوهش‌هایشان دریافتند که عدم توازن غیرژنتیکی پروتئین، باعث رشد خارج از کنترل تومور می‌شود.
پژوهشگران هنگام پژوهش‌های آزمایشگاهی بر روی موش، دریافتند که دو پروتئین 1Plcy و 2Grb برای چسبیدن در مسیر Akt (protein kinase B) با هم رقابت می‌کنند. زمانی که پروتئین 1Plcy به این مسیر می‌چسبد، باعث تکثیر سلولی می‌شود؛ اما پروتئین 2Grb تکثیر سلولی را کنترل می‌کند. در سلول‌هایی که کمبود پروتئین 2Grb دارند، رشد سلولی، پتانسیل از کنترل خارج شدن و سرطانی شدن را دارد.
سرطان، شامل انواع تومورهای بدخیم می‌شود که در پزشکی آنها را بیشتر با نام نئوپلاسم می‌شناسند.
این اتفاق زمانی می‌افتد که یکی از سلول‌های بدن در اثر عوامل مختلف دچار رشد غیرطبیعی سلول‌های دیگر می‌شود. این فرایند در نهایت منجر به تولید تومور می‌شود و آن بخش را از کار می‌اندازد و به بخش‌های دیگر نیز سرایت می‌کند.
تومورها به دو دسته بدخیم و خوش‌خیم تقسیم می‌شوند.
نوع بدخیم آنها می‌تواند با گسترش زیادی به قسمت‌های دیگر بدن سرایت کند. این تومور توسط سیستم لنفاوی و گردش خون در بدن جابه جا شده تا بقیه قسمت‌ها را عاری و درگیر خود کند. سرطان با این نوع تومور، گاهی بدون جراحی قابل درمان نخواهد بود. تومور خوش‌خیم برخلاف بدخیم نمی‌تواند دیگر قسمت‌های بدن را از خود پر کند. گاهی اوقات این تومور می‌تواند بسیار بزرگ باشد. البته نباید ناگفته بماند که تومورهای‌خوش‌خیم‌مغزی می‌توانند منجر به مرگ شوند؛ به همین علت درمان این نوع از تومور خوش‌خیم، بسیار اهمیت دارد.
احتمال بروز سرطان در سنین مختلف وجود دارد ولی با افزایش سن احتمال ابتلا به سرطان زیادتر می‌شود.
سرطان باعث ۱۳٪ عوامل مرگ و میر انسان‌ها است.
بر طبق گزارش انجمن بهداشت آمریکا، ۷٫۶ میلیون نفر بر اثر سرطان در سال ۲۰۰۷ مرده‌اند.
سرطان تنها ویژه انسان نیست و همه‌ی جانوران و گیاهان پرسلولی نیز ممکن است به سرطان دچار شوند. سرطان بیماری پیش رونده است. گفته می‌شود که ۷۰ درصد مرگ‌های ناشی از سرطان در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهند؛ این در حالی است که مرگ و میر در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته که روند افزایشی را طی کرده‌اند، به خوبی تحت کنترل درآمده‌است.
تفاوت سلول‌های‌سالم با سلول‌های‌سرطانی:
سلول‌های‌سرطانی از جهاتی با سلول‌های‌سالم تفاوت دارند که به آنها اجازه می‌دهند از کنترل خارج شده و تهاجمی شوند. مهم‌ترین تفاوت سلول‌های‌سرطانی و سلول‌های‌سالم این است که سلول‌های‌سرطانی نسبت به سلول‌های‌سالم، کمتر تخصصی هستند؛ یعنی در حالی که سلول‌های‌سالم به صورت نوع مشخصی از سلول‌ها با عملکرد و قابلیت خاص رشد می‌کنند؛ سلول‌های‌سرطانی اینچنین نیستند. این یکی از دلایلی است که سبب می‌شود سلول‌های‌سرطانی برخلاف سلول‌های‌سالم، به تقسیم شدن بدون توقف ادامه دهند.
علاوه بر این، سلول‌های‌سرطانی سیگنال‌های مربوط به توقف تقسیم سلول‌ها یا مرگ‌برنامه‌ریزی‌شده سلول‌ها (آپوپتوز) را نادیده می‌گیرند؛ در حالی که بدن برای رهایی از شر سلول‌هایی که به آنها نیازی ندارد، نیاز به توجه به این سیگنال‌ها دارد.
سلول‌های‌سرطانی ممکن است بتوانند سلول‌های‌سالم، مولکول‌ها و رگ‌های خونی که یک تومور را احاطه کرده‌اند و به آن تغذیه می‌رسانند (ریزمحیط) را تحت تأثیر قرار دهند. اغلب سلول‌های‌سرطانی قادر به نادیده گرفتن سیستم ایمنی، شبکه‌ای از ارگان‌ها، بافت‌ها و سلول‌های‌مشخص که از بدن در برابر عفونت‌ها و سایر شرایط محافظت می‌کنند، هستند. اگر چه سیستم‌ایمنی به طور طبیعی سلول‌های‌غیرطبیعی یا آسیب‌دیده را از بدن حذف می‌نماید؛ اما برخی سلول‌های‌سرطانی، خود را از سیستم‌ایمنی مخفی نگه می‌دارند. تومورها می‌توانند از سیستم‌ایمنی بدن برای زنده ماندن و رشد خود استفاده نمایند.
نشانه‌های سرطان:
نشانه‌ها و علائم سرطان بستگی به نوع سرطان، ناحیه‌ای که اتفاق می‌افتد و یا بخشی که پخش می‌شود، دارد. به عنوان مثال، سرطان پستان ممکن است به صورت توده‌ای در پستان یا ترشح در نوک پستان، خود را نشان دهد. در حالی که سرطان متاستاتیک پستان با درد، خستگی شدید یا تشنج ممکن است همراه باشد.
برخی از بیماران نیز تا پیشرفت سرطان، هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهند. شماری از نشانه‌های سرطان شامل موارد زیر می‌شوند:
✓تغییر در عادات روده و مثانه
✓گلودردی که بهبود نمی‌یابد
✓خونریزی یا ترشحات غیرعادی
✓وجود توده در پستان، بیضه‌ها یا دیگر نقاط بدن
✓سوء هاضمه یا مشکل در بلع
✓تغییر واضح در اندازه، رنگ، شکل یا ضخامت زگیل یا خال
✓سرفه کردن یا گرفتگی صدا
علائم دیگری نیز وجود دارند که ممکن است هشداری برای احتمال ابتلا به سرطان باشند. این علائم عبارتند از:
✓کاهش وزن غیرمنتظره یا از دست دادن اشتها
✓نوع جدیدی از درد در استخوان‌ها یا سایر قسمت‌ها، متفاوت با دردهای قبلی
✓خستگی مداوم، حالت تهوع و استفراغ
✓تب‌های درجه پایین غیرمنتظره
✓تکرار عفونت‌هایی که با درمان از بین نمی‌روند
هر کسی این علائم را داشته باشد باید با پزشک خود مشورت کند. البته این علائم ممکن است ناشی از شرایط غیرسرطانی باشد.
تشخیص‌سرطان
هیچ آزمایشی وجود ندارد که به تنهایی بتواند سرطان را به طور دقیق تشخیص دهد. تشخیص این بیماری و ارزیابی کامل بیمار نیاز به معاینات جسمی، آزمایش‌های فیزیکی و بررسی پیشینه وضعیت فیزیکی بیمار در کنار آزمایش‌های تشخیصی دارد. آزمایش‌های زیادی بایستی انجام گیرد تا مشخص شود آیا فردی مبتلا به سرطان است یا مبتلا به مشکل دیگری است که نشانه‌هایی مشابه سرطان دارد. آزمایش‌های تشخیصی گسترده‌ای جهت تأیید یا رد وجود بیماری، نظارت بر روند بیماری و برنامه‌ریزی و ارزیابی درمان‌های موثر بیماری وجود دارد. در این مطلب، به توضیح مختصر هر یک از این روش ها خواهیم پرداخت.
روش‌های تشخیص بیماری سرطان شامل مواردی مانند عکس‌برداری، تست‌های‌آزمایشگاهی، نمونه‌برداری از تومور، آندوسکوپی، جراحی یا آزمایش‌های ژنتیک می‌باشد.
✓تست‌های آزمایشگاهی
✓عکس‌برداری تشخیصی
✓آندوسکوپی
✓آزمایش‌های ژنتیک
✓نمونه‌برداری تومورها
✓انواع تست‌های آزمایشگاهی برای تشخیص سرطان
عوامل ایجاد سرطان:
هر چیزی ممکن است علت تبدیل سلول‌های‌طبیعی بدن به سلول‌های‌غیرطبیعی شود. عوامل زیادی هستند که می‌توانند باعث ناهنجاری سلولی شده و تبدیل به سرطان شوند. برخی از علل سرطان ممکن است ناشناخته باقی بمانند، اما علل شناخته شده‌ای مانند عوامل محیطی یا سبک زندگی ممکن است منجر به سرطان شوند. ممکن است برخی از این علت‌ها تحت تأثیر آرایش ژنتیکی فرد قرار بگیرند. گاهی ترکیبی از این علت‌ها منجر به بروز سرطان می‌شوند. اگر چه تعیین علت اولیه سرطان دشوار یا غیرممکن به نظر می‌رسد، اما تحقیقات انجام شده تعدادی از عوامل که به تنهایی یا با هماهنگی با سایر عوامل منجر به سرطان می‌شوند را شناسایی کرده است. در لیست زیر، برخی از علت‌های عمده سرطان برشمرده شده‌است:
قرار گرفتن در معرض ترکیبات شیمیایی یا سمی: بنزن، آزبست، نیکل، کادمیوم، وینیل کلرید، بنزیدین، دود توتون و تنباکو یا سیگار (حاوی حداقل 66 نوع ماده شیمیایی سرطان زا و سموم شناخته شده بالقوه) و آفلاتوکسین.
پرتوهای یونیزه کننده: اورانیوم، رادون، اشعه ماوراء بنفش نور خورشید، پرتوهای آلفا، بتا و گاما و منابع تابش اشعه ایکس
پاتوژن‌ها: HPV، EBV یا ویروس اپشتین بار، ویروس‌های هپاتیت B و C، ویروس سارکوم کاپوسی(KSHV)، شیستوسوما، هلیکوباکتر پیلوری و …
ژنتیک: تعدای از سرطان‌های‌خاص با ژن‌های‌انسانی مرتبط می‌باشند، از قبیل: پستان، تخمدان، کولورکتال، پورستات، پوست و ملانوما. البته بحث ژنتیک در این راستا بسیار گسترده‌است و در این مطلب نمی‌گنجد.
نکته حائز اهمیت این است که اکثر افراد دارای فاکتورهای خطر ابتلا به سرطان هستند و در طول عمر خود در معرض مواد سرطان‌زا قرار می‌گیرند، اما افراد زیادی به سرطان مبتلا نمی‌شوند. علاوه بر این، بسیاری از افراد ژن‌های مرتبط با سرطان دارند، اما ممکن است به این بیماری مبتلا نشوند. چرا؟! هنوز جواب قانع کننده‌ای برای این سوال پیدا نشده اما قطعاً هر چه مواجهه فرد با عوامل سرطان زا بیشتر باشد، احتمال ابتلا به سرطان بیشتر می‌شود. حتی افراد با زمینه‌های‌ژنتیکی نیز ممکن است به علت عدم وجود محرک کافی برای عملکرد ژن‌ها، به این بیماری مبتلا نشوند. همچنین، ممکن است برخی افراد از سیستم‌ایمنی قوی برخوردار باشند که سلول‌های‌سرطانی موجود یا بالقوه را کنترل می‌کنند یا از بین می‌برند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد رژیم غذایی نقش مهمی را در رابطه با سیستم‌ایمنی بدن برای جلوگیری از رشد سلول‌های‌سرطانی ایفا می‌نماید. همچنین، عوامل دیگری مانند چاقی، ورزش نکردن، التهاب مزمن و هورمون‌ها می‌توانند نقش مهمی در ابتلا به سرطان داشته باشند.
ویراستار: مهدیه قلم‌زن
منبع:
