درمان سرطان با سلول های بنیادی

پادکست – زهرا مراوندی

سرطان یا Cancer چیست؟!

سرطان شامل رشد غیرمعمول سلول‌های بدن است که این سلول‌ها توانایی انتشار به سایر ارگان‌های بدن را دارند.

بدن انسان از تعدادی زیادی سلول تشکیل شده است که با کنار هم قرار گرفتن آن‌ها، بافت‌های بدن مانند پوست، استخوان و.. را تشکیل میدهند. در روند معمول بدن‌، سلول‌ها با تقسیم میتوز که توسط تعدادی ژن کنترل می‌شوند، تکثیر می‌یابند. حال اگر تقسیم سلول به صورت غیرطبیعی و بدون کنترل باشد، بافت غیرطبیعی به نام تومور ایجاد می‌کند که می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. نکته قابل توجه این است که تومورهاي خوش‌خيم سرطان نيستند بلکه تومورهاي بد‌خيم همان سرطان‌ هستند.

اما سرطان چه بدخیم و چه خوش‌خیم، سلامتی فرد را در معرض خطر قرار می‌دهد. امروزه به کمک دانش جدیدی به مقابله با سرطان می‌روند که در آن از سلول‌های شگفت انگیزی به نام سلول‌های بنیادی بهره می گیرند.

مادر تمام سلول‌ها

سلول‌های بنیادی، سلول‌های تمایز نیافته با توانایی تقسیم بالایی هستند که اصطلاحا به انها خودنوساز می‌گویند. این سلول‌ها پتانسیل تبدیل به سلول‌های تخصصی با توجه به نیاز بدن را دارا می‌باشند.

این سلول‌های شگفت انگیز، بر اساس میزان توانایی در ساخت بافت‌های گوناگون، به سلول‌های بسیار پرتوان، پرتوان، چند‌توان، تک‌توان، کم‌توان تقسیم می‌شوند.

منابع اصلی سلول‌های بنیادی: مغز استخوان، پالپ دندان، بندناف و بعضی بافت‌های چربی و جفت.

پیوند سلول‌های بنیادی (stem celltransplant  )

در بین سلول‌های بنیادی، سلول‌های بنیادی خون ساز «Hematopoietic» توانایی تبدیل به انواع سلول‌های خونی از قبیل RBC، WBC وPLT را دارند به همین جهت، کاندید مناسبی در درمان سرطان به شمار می‌روند. این سلول‌های بنیادی را می‌توان در مغز استخوان، خون بندناف و جریان خون یافت.

خون بندناف که منبع ارزشمندی برای درمان سرطان به خصوص در کودکان به شمار می‌رود؛ همان خونی است که پس از بریده شدن بند‌ناف، در آن باقی می‌ماند و حاوی پلاسما، پلاکت، گلبول قرمز و سفید می‌باشد. همچنین این منبع سرشار از سلول‌های بنیادی است.

معمولا به دلیل اینکه کودکان به حجم کمتری از سلول‌ها نیاز دارند؛ از خون بندناف بهره می‌گیرند اما در بزرگسالان، این پیوند با کمک سلول‌های بنیادی دو بندناف صورت می‌گیرد.

همچنین سلول‌های بنیادی جنینی با ترشح موادی خاصی، از تکثیر و رگ‌زایی سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کنند.

نوع دیگری از سلول‌های بنیادی پرکاربرد، سلول‌های پرتوان «IPS» می‌باشند. این سلول‌ها نوعی سلول مهندسی شده از سلول‌های خود بیمار می‌باشند که نه تنها در درمان سرطان بلکه در درمان بیماری‌های دیگر نیز نقش به سزایی دارند.

پزشک معالج، بسته به اینکه پیوند سلول‌های بنیادی از خون محیطی یا مغز استخوان صورت پذیرد، دو روش درمانی را در پیش می‌گیرد:

1)پیوند سلول‌های بنیادی از خون محیطی:

در این روش به کمک دستگاه خاصی خون فرد اهداکننده، فیلتر می‌شود. در این صورت، سلول‌های بنیادی آن جدا و استخراج شده و خون به بدن شخص باز می‌گردد. سپس سلول‌های بنیادی آن جمع‌آوری و فریز می‌شوند. برای اینکه تعداد سلول‌های بنیادی در فرد اهداکننده، به طور موقت به جهت پیوند، افزایش یابد؛ دوره کوتاهی، داروهای فاکتور رشد مصرف می‌کنند.

2)پیوند سلول‌های بنیادی از مغز استخوان :

این روش به دلیل پیچیده‌تر بودن، در اتاق عمل و همراه با بیهوشی صورت می‌گیرد؛ به این صورت که با کمک سوزنی، مقداری از مغز استخوان از استخوان خارج می‌گردد و سپس سلول‌های بنیادی آن ذخیره و فریز می‌شوند.

اگر سلول‌های بنیادی از خود شخص دریافت شوند به آن، پیوند اتولوگ گویند و چنانچه از شخص دیگری دریافت شوند به آن پیوندآلوژیک گویند. مسلما برای دریافت سلول بنیادی از شخص دیگری مطابقت فامیلی نزدیک، امری ضروری است.

لازم به ذکر است که اگر پیوند در دوقلوهای همسان صورت پذیرد به آن، پیوند سینرژیک گویند.

روند انجام پیوند سلو‌ل های بنیادی به چه صورت خواهد بود؟

روند انجام پیوند به این صورت خواهد بود که پس از برداشت سلول‌های بنیادی به یکی از روش‌هایی که ذکر شد، این سلول‌ها ذوب شده و از طریق لوله IV، به داخل ورید تزریق می‌شوند. سپس سلول‌های بنیادی با توجه به ویژگی ذاتی خود، به سمت مغز استخوان حرکت کرده و پس از مدت کوتاهی، تولید سلول‌های خونی طبیعی از سر گرفته می‌شود.

سلول بنیادی یک سلول آرمانی برای یک درمان نوآورانه

طبق تحقیقات انجام شده به نظر می‌رسد که می‌توان تومور‌های بدخیم را با ویروس‌های سرطان‌کش، درمان کرد اما ممکن برای شما سوال پیش بیاید که این موضوع چه ارتباطی با سلول های بنیادی دارد؟!

ویروس های سرطان‌کش مهندسی ژنتیک شده‌اند و در واقع جهت‌دهی و تخریب هدفمند خواهند داشت.

مهم ترین خصوصیت این ویروس‌ها توانایی تشخیص بافت سالم و سرطانی می‌باشد. اما بدون شک، هر روشی با چالش‌هایی روبرو خواهد بود؛ در سرطان متاستاتیک، شرایط پیچیده‌تری رخ می‌دهد و در واقع بدن شخص بیمار باید به ویروس اجازه مورد هدف قرار دادن تومور را دور از منطقه هدف بدهد و در عین واحد دستگاه ایمنی آن ویروس را مورد حمله قرار نداده و نابود نکند و همچنین بافت سالم آسیبی نبیند.

علاوه بر این در داخل تومورها نیز موانعی وجود دارند که سبب ایجاد شرایطی همچون هیپوکسی، رشد غیر هدفمند و.. می‌شوند.

اما راه‌چاره چیست؟

طبق مطالعات صورت گرفته سلول‌های بنیادی حامل‌های بسیارخوبی برای این روش درمانی می‌باشند چراکه این سلول‌ها به طور ذاتی به تومورهای بدخیم تمایل دارند. برای این کار از سلول‌های بنیادی مختلفی می‌توان بهره برد که از منابع گوناگونی استخراج می شوند اعم از: یاخته‌های بنیادی عصبی (NSCs)، سلول‌های بنیادی مزانشیمی(MSC) و سلول‌های بنیادی حاصل از چربی.

امید است این روش درمانی با کمک سلول‌های بنیادی بتواند گامی موثر در درمان سرطان بردارد.

خبری مسرت بخش

 سلول‌های سرطانی ممکن است بازه زمانی را در فاز نهفتگی طی کنند که در این برهه زمانی به علت تکثیر نیافتن آنها قابل تشخیص نمی‌باشند اما سلول‌های بنیادی می‌توانند یاخته‌های سرطانی را در زمان نهفتگی نیز شناسایی کنند.

در این تحقیقات که در دانشگاه شهید بهشتی صورت گرفته است،پژوهشگران توانسته‌اند با کمک سلول‌های بنیادی جنینی نتایج مثبتی در درمان سرطان‌های رحم، سینه و پروستات کسب کنند.

اگر ما بتوانیم از سلول‌های بنیادی به بهترین شکل استفاده کنیم رد پیوند، عوارض شیمی درمانی و آسیب به بافت را نخواهیم داشت.

ویراستار: مهدیه قلم‌زن

منابع: